اشخاص حقیقی و حقوقی باید با توجه به درآمد خود اظهارنامه مالیاتی را که اعتراف بر میزان درآمد است تکمیل کنند. معمولا اظهارنامه مالیاتی را کارنامه مالی یک سال شرکت یا شخص میدانند که برای محاسبه مالیات به وسیله خود شخص یا شرکت تهیه شده و به اداره دارایی ارائه میشود.
اظهارنامهها در قوانین مختلف اشکال قانونی متعددی دارد. در کل اظهارنامه مالیاتی به صورت فرمهایی است که سازمان مالیاتی هر ساله در اختیار متقاضیان قرار میدهد. افراد حقیقی و حقوقی باید با داشتن کد اقتصادی اطلاعات خود را از طریق پیشثبتنام در سامانه مالیاتی وارد کنند. خوداظهاری و علیالراس دو روش محاسبه مالیات در ایران است که در ادامه بیشتر توضح داده شده است.
مالیات خوداظهاری
در این روش شخص حقیقی یا حقوقی اظهارنامه خود که شامل درآمدها، هزینهها، حقوق پرسنل، استهلاک و... است را تکمیل کرده و با احتساب معافیتهای مالیاتی خود، رقم مالیات سالانهاش را بیان میکند. در این میان اداره دارایی به شرط کامل بودن مطالب اظهارنامه و صورت نگرفتن تخلف قانونی چون ثبت دفاتر و اظهارنامه آن را قبول کرده و مالیات را محاسبه میکند.
مالیات علیالراس
اگر اظهارنامه به صورت صحیح اعلام نشود یا مورد پذیرش قرار نگیرد ممیز دارایی میزان مالیات را به صورت علیالراس تشخیص داده و محاسبه میکند. اینجاست که نظر ممیز دارایی یا کارشناس سازمان امور مالیاتی برای پرداخت مالیات ملاک کار قرار میگیرد. در کشور ما میزان مالیات ۲۵ درصد سود سالانه فعالیت شرکت یا شخص در نظر گرفته میشود. سود سالانه حاصل کسر تمامی هزینههای شرکت در آن سال مالی از مجموع درآمدهای شرکت است.
در حالتی که مالیات شرکت علیالراس برآورده شود نشان از آن دارد ممیز رسیدگی کننده مالیاتی هزینههای شرکت را نپذیرفته و درآمد شرکت یا برآوردی که خود از شرکت دارد را مبنای محاسبه مالیات قرار می دهد و با اعمال درصدی از سود، مالیات شرکت را برآورد میکند. معمولا در این حالت اعتبار شرکت زیر سوال رفته و مالیات پرداختی بیشتری را همراه خواهد داشت.
افراد موظف به تنظیم اظهارنامه مالیاتی
در ماده یک قانون مالیاتهای مستقیم، اشخاص حقیقی و حقوقی که موظف به پرداخت مالیات هستند، نام برده شده است. با توجه به قصد نظام مالیاتی نظام جمهوری اسلامی ایران مبنی بر استفاده از روش خوداظهاری در تعیین میزان مالیات، تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی نامبرده در این ماده موظف به تنظیم و تسلیم اظهارنامه مالیاتی هستند. با توجه به ماده یک قانون مالیتهای مستقیم اشخاص زير مشمول پرداخت ماليات میشوند.
- كليه مالكان اعم از اشخاص حقيقي يا حقوقي نسبت به اموال يا املاك خود واقع در ايران طبق مقررات باب دوم.
- هر شخص حقيقي ايراني مقيم ايران نسبت به كليه درآمدهايي كه در ايران يا خارج از ايران تحصيل مينمايد.
- هر شخص حقيقي ايراني مقيم خارج از ايران نسبت به كليه درآمدهايي كه درايران تحصيل ميكند.
- هر شخص حقوقي ايراني نسبت به كليه درآمدهايي كه در ايران يا خارج از ايران تحصيل مينمايد.
- هر شخص غيرايراني (اعم از حقيقي يا حقوقي) نسبت به درآمدهايي كه در ايران تحصيل ميكند و همچنين نسبت به درآمدهايي كه بابت واگذاري امتيازات يا ساير حقوق خود يا دادن تعليمات و كمكهاي فني يا واگذاري فيلمهاي سينمایي (كه به عنوان بها يا حق نمايش يا هر عنوان ديگر عايد آنها ميشود) از ايران تحصيل ميكند.