امروزه جهانی شدن آشکارترین روندها در همگرایی کشورهاست که مهمترین بعد آن اقتصادی است. پدیده جهانی شدن مخالفان و موافقان بسیاری دارد. موافقان بر این باورند جهانی شدن افزایش بهره‌وری در سطح جهانی را به دنبال داشته و مخالفان معتقدند جهانی شدن تنها به نفع کشورهای پیشرفته بوده و فاصله بین کشورهای فقیر و غنی بدین خاطر افزایش پیدا می‌کند.
واژه جهانی شدن در سال‌های اخیر یکی از پرکاربردترین واژه‌های عرصه سیاست‌گذاری اقتصادی، فرهنگی و سیاسی داخلی و بین‌المللی کشورها و نیز موضوع بحث‌های آکادمیک و ژورنالیستی بوده است. به رغم کاربرد گسترده‌ای که واژه جهانی شدن در بیش از یک دهه گذشته پیدا کرده، هنوز معنا و مفهوم آن همچنان مناقشه آمیز است و بسته به این که از چه زاویه و با چه نگرشی به آن نگریسته شود معنا و مفهوم متفاوت پیدا خواهد کرد. ظهور واژه‌های مختلفی چون «جهانی سازی» و «جهانگرایی» در بسیاری از جوامع از جمله ایران بیانگر همین امر است.
تشدید و تقویت روابط اجتماعی و وابستگی‌های متقابل چون تنوع محصولات به لحاظ کمیت و کیفیت در یک فروشگاه نشان از جهانی شدن دارد. از عوامل موثر در جهانی شدن می‌توان به ارتباطات اشاره کرد. امروزه به علت شکوفایی ارتباطات، هویت انسانها روی نوع فکر کردن آنها می‌چرخد و دیگر مرزی بین ملتها و دولتها نیست.
اهمیت ارتباطات در جهانی شدن
- کارکردن با خرده فرهنگها و ملیتهای گوناگون
- ایجاد تنوع در نیروهای کاری از نظر قومیت، جنسیت، سن، تحصیلات و زمینه‌های کاری مختلف
- کسب مهارتهای انسانی که بتوانید به راحتی رفتار دیگران را کنترل و پیش‌بینی کنید.
- دنیا به سمت خدمات پیش می‌رود. کشورهای صنعتی کار طراحی و بهینه‌سازی را انجام می‌دهند و تولید را درکشورهای جهان سوم انجام می‌شود. کسی می‌تواند خدمات خوبی داشته باشد که ارتباطات و مهارت خوبی داشته باشد.
- سازمانهای شبکه‌ای
جهانی شدن باعث شده که الگوهای کاری نیز تغییر کنند. برای مثال کارهای طولانی مدت به کارهای کوتاه مدت بدل شوند که تغییر سن بازنشستگی در اتحادیه اروپا یکی از آنهاست. در این بحث مدیری موفق است که پیشتر در مورد تغییرات اطلاعات دهد و با این کار با کارمندان خود ارتباط برقرار کند. به منظور انگیزه دهی به کارمندان، باید با وی به خوبی ارتباط برقرار کرد.
از پدیده‌های مهم روز شهرنشینی و روند تحول آن در عصر جهانی شدن است که در سه دهه اخیر به سطح بالایی رسیده است. به عبارت دیگر در خلال سی سال گذشته جمعیت شهری در سطح جهانی به بیش از دو برابر شده است. بر اساس پیش‌بینی‌های سازمان ملل در سی سال آینده این پدیده در مناطق شهری کشورهای در حال توسعه تکرار خواهد شد.
این اختلاف نظرها در خصوص ماهیت جهانی شدن موجب شده تا بیشتر بحث بر آثار جهانی شدن متمرکز شود تا جهانی شدن به مثابه یک نظریه. افزایش تجارت کالاها و خدمات، توسعه نقل و انتقال نیروی انسانی، گسترش جا به جایی سرمایه، تقویت نفوذ شرکتهای چند ملیتی و سازمانهای بین‌المللی، تاثیر فزاینده تکنولوژی و در مجموع وابستگی متقابل بیشتر نظام بین‌المللی از جمله اثرهای جهانی شدن است.
پدیده جهانی شدن شامل طیف گسترده‌ای از روندهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی است که در کاربرد عمومی خود بر معانی مختلفی همچون تعقیب سیاستهای لیبرالی کلاسیک (سیاستهای بازار آزاد) در عرصه اقتصاد جهان (آزادسازی اقتصادی)، سیطره روزافزون اشکال سیاسی، اقتصادی و فرهنگی غربی (غربی شدن یا آمریکایی شدن)، گسترش تکنولوژیهای جدید اطلاعاتی (انقلاب اینترنتی) و نیز این که بشریت در آستانه تحقق یک جامعه واحد متحد که در آن عوامل عمده منازعه اجتماعی از بین رفته‌اند (همبستگی جهانی) قرار گرفته، دلالت می کند.
جهانی شدن در عرصه سیاست هم تحولاتی جدی ایجاد کرده است. به طور سنتی سیاستهای هر کشور در چارچوب نظامهای سیاسی داخلی آن ترسیم می‌شد و دولتهای ملی مسئولیت نهایی برای حفظ امنیت و رفاه اقتصادی شهروندان و نیز حفظ حقوق بشر و محیط زیست در درون مرزهای خود را داشته‌اند. تحولات ناشی از روند جهانی شدن به نوعی تصمیم‌گیریهای سیاسی کشورها را به کارکرد نظام بین‌الملل نزدیک کرده و نقش نهادها و سازمانهای بین‌المللی را پررنگتر کرده و به نوعی حاکمان ملی کشورها را فرسایش داده است.
در عرصه فرهنگی نیز نوآوریهای تکنولوژیکی همچون اینترنت، دستگاههای فاکس، تلویزیونهای ماهواره‌ای و کابلی، شبکه اینترنت و ظهور رسانه‌های جهانی موجب شده تا مرزهای فرهنگی کشورها درنوردیده شود.
گستردگی زوایای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فرآیند جهانی شدن از جهات مختلف بر زندگی اجتماعی و فردی شهروندان کشورهای مختلف تأثیر گذاشته است. این امر طی چند سال گذشته موجب شده که برخی مؤسسات برای سنجش جایگاه کشورها در فرآیند جهانی شدن یک شاخص ترکیبی ایجاد کنند و براساس آن به ارزیابی بپردازند.
اختلاف دیدگاه در مورد جهانی شدن باعث شده در حالی که گروهی از جوامع و افراد با نگاه کاملا مثبت به پدیده جهانی شدن می‌نگرند و آن را فرایندی می‌دانند که فرصتهای زیادی برای جوامع فراهم می‌کند، گروه دیگری از افراد و جوامع این پدیده را یک امر منفی تلقی کرده و آن را پروژه‌ای طراحی شده از سوی صاحبان قدرت در جهان برای رسیدن به منافعشان می‌دانند. البته در بین این دو دیدگاه یک دیدگاه بینابین بر این باور است جهانی شدن همچون هر پدیده دیگر در ذات خود فرصتها و چالشهایی را در پی دارد. کشورها و جوامع باید با شناخت دقیق آن از فرصتهایش به نفع خویش سود جسته و از چالشهای احتمالی آن به دور بمانند.
جهانی شدن تاثیر زیادی بر ابعاد مختلف زندگی انسانها می‌گذارد که کشورهای اسلامی هم تا حدی از این مهم تاثیر می‌گیرند. کشورهای اسلامی برای جلوگیری از عقب ماندگی در رقابت جهانی برای مواجه شدن با چالشهای اقتصاد جهانی باید به مزیتهای خود اهمیت دهند و تلاشهای همکاری جویانه ای داشته باشند. مسلمانان با توجه به نقاط مشترك بسیاری که در ویژگیهای دینی و اجتماعی خود دارند می‌توانند نقاط پیوندی برای همکاری بیشتر در زمینه‌های الکترونیکی ـ اقتصادی پیدا کنند. توریسم یا گردشگری اسلامی روشی است مناسب برای افزایش تبادلات فرهنگی بین کشورهای اسلامی تا مسلمانان به راحتی بتوانند به کشورهای یکدیگر رفت و آمد کنند.
از راهکارهای مفید دیگر می‌توان به اصلاح نهادهای قدیم و ایجاد نهادهای جدید اشاره کرد تا فضای جدید و مناسبی برای تولیدکنندگان فراهم شود. همچنین می‌بایست از متخصصان امور بهره گیرند و فرصتها و تهدیدها را کاملا بررسی کنند. در این زمینه با یک بررسی علمی، روشهای مناسب برای هماهنگی و ارتباط بین‌المللی و منطقه‌ای در جهان اسلام ارائه شده است.
