حضور در بازارهای جهانی امروز به شیوهای موفق و کارآمد از ضروریات پیشرفت در عرصه اقتصادی و صنعتی است. تغییرات در روابط اقتصادی بین افراد، شرکتها و دولتها یکی از ابعاد عصر اطلاعات است که پدیده جدیدی به نام کسب و کار الکترونیک یا تجارت الکترونیک را مطرح کرده است.
بهرهگیری از فناوری اطلاعات یکی از نکات مهم و ضروری برای افزایش کارایی تجاری در اقتصاد ملی است. رسیدن به افزایش کارایی، نیازمند اقدام در اطلاعرسانی بازرگانی و تسهیل تجاری است. اطلاعرسانی بازرگانی، با شکستن انحصار اطلاعات، زمینه رقابت و ارتقای بهرهوری امکانپذیر است و گام بلندی در تأمین عدالت اجتماعی به شمار میرود. در محور تسهیل تجاری نیز باید از شیوههای نوین بازرگانی چون بکارگیری از بارکد، استانداردهای تبادل الکترونیکی دادهها و انجام معاملات بصورت تجارت الکترونیکی و بدون کاغذ بهره جست.
اینترنت دنیای جدید را برای انتشار، تبادل و ارائه اطلاعات فراروی بشر قرار داده که میتوان از آن به عنوان یک انقلاب نام برد. این انقلاب بنیادهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و تکنولوژیکی جوامع را به مرور دگرگون کرده است. با گسترش IT به حوزه کسب و کار، مفهوم، محتوا و زمینه بسیاری از تجارتها تغییر یافته، هزینهها کاهش پیدا کرده و دسترسی شرکتها به بازارهای جدید گسترش خواهد یافت.
بسیاری از اقتصاددانان، متخصصان و آیندهنگرها بر این باورند در سالهای اخیر انقلابی مشابه انقلاب صنعتی به وقوع پیوسته، جهان را وارد عصر اطلاعات کرده و بسیاری از جنبههای اقتصادی و اجتماعی حیات بشر را دستخوش تحول کرده است. یکی از ابعاد این تحول تغییراتی است که در روابط اقتصادی بین افراد، شرکتها و دولتها به وجود آمده است. مبادلات تجاری بین افراد با یکدیگر، شرکتها با یکدیگر و افراد با شرکتها و دولتها به سرعت از حالت سنتی یعنی مبادله بر مبنای اسناد و مدارک کاغذی خارج شده و به سوی انجام مبادلات از طریق بهرهگیری از سیستمهای مبتنی بر اطلاعات الکترونیکی در حال حرکت است.
تجارت الکترونیک به دلیل سرعت، کارآیی، کاهش هزینهها و بهرهبرداری از فرصتهای زودگذر عرصه جدیدی را در رقابت گشوده است. از این رو عقب ماندن از این سیر تحول منزوی شدن در عرصه اقتصاد جهانی را به همراه خواهد داشت.
با این حال در ایران نیز تجارت الکترونیک در مرحلهای قرار دارد که کسب و کارها را دچار تحول کرده است. تمایل دولت به ترغیب مردم به خریدها و تراکنشهای الکترونیک به خاطر کاهش هزینههای دولت، تمایل بانکها و بخش خصوصی برای کاهش زمان و هزینه نیروی انسانی و مدیریت این تراکنشها و نهایتا تمایل خود مردم به دلیل مشکلات ترافیکی، کمبود زمان و بالا بودن هزینه سفرهای غیرضروری درون شهری نشان از تمایل مردم و دولت به تجارت الکترونیک است.
در کشور ما به دلیل فقدان زمینههای حقوقی لازم برای استفاده از تجارت الکترونیک از قبیل اسناد و امضای الکترونیک، عدم وجود سیستم انتقال الکترونیک وجوه، نبودن شبکه اصلی تجارت الکترونیک در کشور و سختافزارها و نرمافزارهای مربوط به آن، نبود اطلاع کافی موسسات کوچک و بزرگ از تجارت الکترونیک و کمبود دانش و فرهنگ استفاده از تجارت الکترونیک و شبکه اینترنت، استفاده از این سیستم را با مشکل مواجه میکند.
پیشرفت فناوری، اصلاح زیرساختهای ارتباطی، وارد شدن نسل جدید به دارندگان قدرت خرید، افزایش هزینههای پنهان خرید و افزایش ارزش زمان نشان از رشد سریع تجارت الکترونیک در آیندهای نه چندان دور است. همچنین جوان بودن جمعیت ایران تمایل استفاده از تجارت الکترونیک را در این کشور بیشتر کرده است.
نکته قابل توجه در تجارت الکترونیک تشکیل آن از دو بخش IT و تجارت سنتی است که برای انجام موفق آن هرگز نباید جدا از هم در نظر گرفته شوند. شرکتهایی که در ایران به تجارت الکترونیک روی آوردهاند یا شرکتهای IT صرف هستند که از تجارت سنتی هیچ آگاهی ندارند یا شرکتهای دیگری که با استفاده از بخش IT خود با تصور داشتن وبسایت به افزایش فروش میرسند وارد این حوزه شدهاند.
یکی از ویژگیهای مهم تجارت الکترونیک، روانسازی روشهای فعالیت و در نتیجه کاهش هزینه عملیات بازرگانی است. بررسیها نشان میدهد که استفاده از تجارت الکترونیک، 21 تا 70 درصد صرفهجویی در هزینههای فعالیتهای مختلف ایجاد میکند.