در بسیاری از موارد ناآگاهی افراد از مباحث حقوقی و مواد قانونی باعث سردرگمی صاحبان کسب و کارها میشود. از این رو برای این که بتوان فعالیتها را در قالب شرکتهای تجاری انجام داد در گام نخست باید انواع شرکتهای تجاری و مزایا و معایب آن را شناخت. سپس با اطلاع از وظایف و اختیارات و نحوه انتخاب مدیران شرکت و تشریفات خاص قانونی اقدام به ثبت آن شرکت کرد. با مهرارقام همراه شوید تا انواع شرکتهای تجاری را در ایران بشناسیم.
در ماده 571 قانون مدنی شرکت این گونه تعریف شده است: «اجتماع حقوق مالکان متعدد در شی واحد به نحو اشاعه که ممکن است در نتیجه اراده افراد به وجود آید که آن را اختیاری نامند یا ممکن است بدون اراده به وجود آید که آن را قهری نامند.» در قوانین تجارت نیز از شرکت تجاری نام برده شده است. در ماده 20 قانون تجارت جمهوری اسلانی ایران شرکتهای تجاری را به 7 شکل تقسیم کرده است که در ادامه مختصر آنها را شرح میدهیم.
شرکت سهامی
همان طور که از نام شرکت برمیآید سرمایه در شرکت سهامی به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام به مبلغ آن محدود میشود. شرکت سهامی یک شرکت بازرگانی است حتی اگر نوع فعالیت آن بازرگانی نباشد. معمولا شرکتهای مهم و بزرگ از نوع سهامی بوده و تعداد شرکا در این شرکت نباید کمتر از سه نفر باشد.
شرکت سهامی به دو نوع عام و خاص تقسیم میشود. در شرکتهای سهامی عام موسسان قسمتی از سرمایه شرکت را از راه فروش سهام به مردم تامین میکنند. شرکتهای سهامی عام شرکتهایی هستند که در بورس پذیرفته میشوند یعنی حداقل 51 درصد از سهامشان از بورس به مردم واگذار میشود. شرکتهای سهامی خاص هنگام تاسیس سرمایه آن به وسیله موسسانش تامین میشود.
شرکت با مسئولیت محدود
معمولا شرکت با مسئولیت محدود بین دو یا چند نفر برای امور تجاری تشکیل میشود. در این شرکت شرکا بدون تقسیم سرمایه به سهام فقط به میزان سرمایهای که گذاشتهاند در قبال قرض و تعهدات شرکت مسئولند. در شرکت با مسئولیت محدود مسئولیت سهامداران در برابر بدهیهای شرکت محدود به سرمایهگذاری آنها در شرکت است. پس اگر داشتههای شرکت پاسخگوی مطالبات بستانکاران نباشد، شرکا تنها سرمایه خود در شرکت را از دست میدهند و فرد طلبکار حق تامین طلب خود از اموال شخصی آنها را ندارد.
شرکت تضامنی
این شرکت با اسم مخصوص برای امور تجارتی بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل میشود. اگر دارایی شرکت برای تادیه قرضها کافی نباشد هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمام قروض شرکت است. یعنی هر کدام از شرکا ضامن تمام بدهیها و دیون شرکت است. در اسم شرکت تضامنی باید عبارت «شرکت تضامنی» به همراه اسم یک نفر از شرکا ذکر شود. در صورتی که اسم شرکت مشتمل بر اسامی تمام شرکا نباشد باید بعد از اسم شریک یا شرکایی که ذکر شده است عبارتی از قبیل «و شرکا» یا «و برادران» آورده شود.
شرکت مختلط غیرسهامی
در برخی از موارد شرکتهای سرمایهای با شرکتهای ضمانتی با یکدیگر مخلوط شده و نوع دیگری از شرکت پیدا میشود. یک یا چند شریک ضامن و یک یا چند شریک که مسئولیت آن محدود است هر دو در شرکت واحدی دارای سهم میشوند. بیشتر در مواردی که تاجری احتیاج به پول دارد و نمیخواهد قرض کند چند شریک در شرکت خود وارد میکند و مسئولیت آنها را به میزان سرمایه محدود میسازد و خود نام تعهدات شرکت را ضمانت میکند.
اگر پس از استهلاک سرمایه باز هم چیزی از قروض باقی مانده باشد شریک یا شرکای ضامن با تضمین مسئول پرداخت هستند و به شرکایی که مسئولیت محدودی به میزان سرمایه دارند ارتباط پیدا نمیکند. از این رو شرکت مختلط غیرسهامی شرکتی است که برای امور تجارتی با اسم مخصوصی بین یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند نفر شریک با مسئولیت محدود بدون انتشار سهام تشکیل میشود. شریک ضامن مسئول همه قرضهایی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود. شریک با مسئولیت محدود کسی است که مسئولیت او فقط تا میزان سرمایه ای است که در شرکت گذارده یا بایستی بگذارد. در اسم شرکت باید عبارت «شرکت مختلط» و لااقل اسم یکی از شرکای ضامن آورده شود.
شرکت مختلط سهامی
شرکت مختلط سهامی شرکتی است که با اسم مخصوصی بین یک عده شرکای سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن تشکیل میشود. شرکای سهامی کسانی هستند که سرمایه آنها به صورت سهام یا قطعات سهام با قیمت مساوی درآمده و مسئولیت آنها تا میزان همان سرمایهای است که در شرکت دارند. شریک ضامن کسی است که سرمایه او به صورت سهام درنیامده و مسئول همه قروضی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود. در صورت تعدد شریک ضامن مسئولیت آنها در مقابل طلبکاران و روابط آن ها با یکدیگر تابع مقررات شرکت تضامنی خواهد بود. در اسم شرکت باید عبارت «شرکت مختلط» و لااقل اسم یکی از شرکای ضامن قید شود. مدیریت شرکت مختلط سهامی مخصوص به شریک یا شرکای ضامن است.
شرکت نسبی
شرکت نسبی شرکتی است که برای امور تجارتی با اسم مخصوص بین دو یا چند نفر تشکیل و مسئولیت هر یک از شرکا به نسبت سرمایهای است که در شرکت گذاشتهاند. در اسم شرکت نسبی عبارت «شرکت نسبی» و لااقل اسم یک نفر از شرکا باید آورده شود. در صورتی که اسم شرکت شامل نام تمامی شرکا نباشد پس از اسم شریک یا شرکا حتما باید عبارتهای «و شرکا» «و برادران» آورده شود.
اگر دارایی شرکت نسبی برای تادیه تمام قروض شرکت کافی نباشد هر یک از شرکا به نسبت سرمایهای که در شرکت دارند مسئول تادیه قروض شرکت خواهند بود. تا زمانی که شرکت نسبی منحل نشده مطالبه قروض آن باید از خود شرکت به عمل آید.
شرکت تعاونی تولید و مصرف
شرکت تعاونی تولید شرکتی است که بین عدهای از ارباب حرف تشکیل می شود و شرکای مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیا یا اجناس به کار می برند. شرکتهای تعاونی با فلسفه تجمیع توان تعداد زیادی از افراد که عموما به تنهایی قادر به حل بعضی مشکلات خود نیستند به وجود آمده است.
در شرکتهای تعاونی برخلاف شرکتهای تجارتی که در آنها اصولا حق رای شرکا و سهامداران با میزان سرمایه آنها در شرکت ارتباط دارد حق رای امضا به مقدار سرمایه آنها بستگی ندارد و هر عضو در مجامع عمومی بدون توجه به مقدار سرمایهای که در شرکت تعاونی دارد یک حق رای دارد.