بزرگترین حماسه سرای ایران

اثر جاویدان او شاهنامه فردوسی در شمار بهترین آثار حماسی عالم است.

این اثر بزرگ که  حدود پنجاه هزار بیت دارد منظومه ای در شرح تاریخ ایران از زمان های دور تا حمله اعراب در قرن هفتم میلادی است که شامل قسمتهای اساطیری ،داستانی و تاریخی می باشد. شاهنامه فردوسی بر اثر نفوذ بسیاری که در میان طبقات مختلف ایرانیان یافت، در همه دوره های تاریخی بعد از قرن پنجم هجری مورد توجه قرار گرفت بطوریکه همه شاعران حماسه گوی ایرانی تحت تاثیر آن قرار گرفتند.و ترجمه هایی از شاهنامه فردوسی به زبان های بتازی و ترکی و تلخیصخایی از آن به نثر پارسی ترتیب یافته است.

از مقدمه هایی که بر آن نوشته اند مقدمه قدیم شاهنامه فردوسی و مقدمه یایسنقری معروف است. قسمت بزرگی از مقدمه قدیم شاهنامه  فردوسی را عبدالرزاق سپهسالار خراسان(350 هجری برابر با 961 میلادی) نگاشت. ترجمه هایی از همه یا قسمتی از شاهنامه فردوسی به زبانهای غربی صورت گرفت که از همه مهمتر ترجمه ژول مول به فرانسه و شاک و روک کرت به آلمانی و اتکینسن به انگلیسی و پیزی به ایتالیایی است. نظم شاهنامه فردوسی مبتنی بر ماخذ قدیم می باشد که مهم ترین آن شاهنامه منثور ابومنصور محمد بن عبدالرزاق است که جمع آوری آن به سال 346 هجری(957 هجری) خاتمه یافت، دیگر کتابی در اخبار رستم از آزاد سرو و دیگر ترجمه ای از اخبار اسکندر به زبان پارسی از اصل عربی گوینده این منظومه عدیم النظیر ابوالقاسم منصور بن حسن فردوسی طوسی در حدود سال 329 هجری(940 میلادی)در قریه باژ از قرای طابران طوس در خانواده ای از طبقه دهقانان ولادت یافت و در جوانی شروع به نظم بعضی از داستانهای قهرمانی کرد تا در حدود سال 370 هجری (980 میلادی) بعد از اطلاع از قتل دقیقی که نظم شاهنامه فردوسی را آغاز کرده و ناتمام نهاده بود، به نظم شاهنامه ابومنصوری همت گماشت و در سال 384 هجری(994 میلادی) آنرا به پایان برد. این همان نسخه است که البنداری آنرا ماخذ کار خود در ترجمه شاهنامه فردوسی قرار داد. سپس فردوسی مطالبی را از ماخذ دیگر مانند اخبار رستم و اخبار اسکندر و بعضی داستانهای منفرد بر شاهنامه فردوسی خود افزود و آنرا به سال 400 یا 401 هجری(1010 هجری) به پایان برد و به سلطان محمود غزنوی تقدیم کرد .اما به علت های مختلف که مهم ترین آنها اختلاف در مذهب و نژاد بود، میان آنان اختلاف افتاد و او که به غزنین رفته بود به شتاب از هجری(1020 میلادی) در زادگاه خود در گذشت. آنچه برخی از محققان ایرانی و اروپایی درباره سفر فردوسی به خان لنجان اصفهان و بغداد ساخته اند بنابر اسناد موجود مجعولاتی غیر قابل اعتنا است . فردوسی در حفظ امانت هنگام نقل مطالب، به کار بردن نهایت مهارت در وصف مناظر دلپذیر در تضاعیف داستانها و آغاز و انجام قصص، کمال توانایی را نشان داده است. فردوسی استاد زبردستی در بیان افکار و نقل معانی ، رعایت سادگی زبان ، فکر ، صراحت ، انسجام ، فصاحت و بلاغت شمرده شده است.

بزرگداشت فردوسی

در ایران روز ۲۵ اردیبهشت روز بزرگداشت فردوسی نامگذاری شده‌ است.هر سال در این روز آیین‌های بزرگداشت فردوسی و شاهنامه فردوسی در دانشگاهها و نهادهای پژوهشی برگزار می‌شود.